Het is fijn om te weten dat in de Russische cinema nog kritische geluiden klinken. Ook al duiken die hoofdzakelijk op in 's lands arthousefilms die het nationale publiek niet op grote schaal zullen bereiken, buiten de grenzen kunnen ze doorgaans rekenen op een warm onthaal. Leviathan, Andrei Zvyagintsevs aanklacht tegen de corruptie in de bestuurlijke macht, ging er twee jaar geleden bijna met een Oscar vandoor. Het valt te bezien of Kirill Serebrennikovs The Student, gebaseerd op een door hemzelf geproduceerd theaterstuk, het even ver zal schoppen, maar hij vormt een eveneens energiek pleidooi tegen die andere grote pijler van de Russische samenleving: het geloof. Want onder het presidentschap van Poetin zijn de politiek en de Russisch-Orthodoxe Kerk nader tot elkaar gegroeid, tot weinig jubel van de ruimdenkende Rus.
De student uit de titel is Venya, voorheen een onopvallende, alledaagse middelbare scholier, een buitenbeentje onder zijn klasgenoten. Nu heeft hij het christelijk geloof omarmd, waarop hij zich direct van zijn meest fanatieke kant laat zien als religieus adept. Venya slaat iedereen met het ene na het andere Bijbelcitaat om de oren, als kritiek op alles wat in strijd is met zijn invulling van de wereld. Wie het met hem oneens is, wordt geconfronteerd met rechtstreeks uit de Bijbel overgenomen verwensingen die in klare taal omschrijven wat er met andersdenkenden dient te gebeuren. Niemand doet het goed volgens Venya, van zijn bloedeigen moeder tot de docent godsdienst, nota bene zelf een aanhanger van de orthodoxe kerk. Om de gemoederen te sussen geeft het schoolbestuur - portret van Poetin aan haar muur - stukje bij beetje toe aan Venya's eisen. Bikini's bij de zwemles moeten plaatsmaken voor kuisere badpakken, Darwins evolutieleer wordt voortaan onderwezen samen met de christelijke scheppingsleer, enzovoort. Dit tot onvrede van de biologiedocente Elena, die lijdzaam moet toezien hoe vrijheden worden ingeperkt door de agressieve mening van een charismatische eenling.
Want dat het Venya niet ontbeert aan charme, moet gezegd worden. Van de status als outsider die hij ooit had, is niets meer over. Venya's kruistocht tegen onzedelijkheid en tolerantie wordt door zijn klasgenoten met gejuich onthaald, niet omdat ze het inhoudelijk met hem eens zijn, maar omdat hij de docenten met zijn extravagante optreden op hun nummer zet. Dat zijn medestudenten op den duur vrijheden moeten inleveren door zijn fanatische beschuldiging tegen de leiding, maakt hem schrikbarend genoeg niet minder populair. Petr Skvortsov speelt Venya inderdaad met een betoverende flair, een meeslepende prestatie voor een dergelijk jonge acteur. Ook al zullen weinigen zijn kant kiezen, zijn wervelende uitvaringen tegen het establishment zijn een genot om naar te kijken. Hij krijgt daarbij uitstekend tegengas van Victoria Isakova als Elena, die hem - als spreekbuis van regisseur Serebrennikov - van rake repliek dient en hem confronteert met zijn waanzin door het blootleggen van de talloze tegenstrijdigheden in het Heilige Schrift. Waarvoor de fanaat uiteraard doof blijkt.
In dat fanatisme van de hoofdpersoon, wat de film zijn luister meegeeft, schuilt tegelijk ook de grootste zwakte van The Student. Nergens in de film leren we waarom Venya zich zo met hart en ziel op het geloof gestort heeft. De film gaat voorbij aan diens omschakeling van loser van de klas naar religieuze rockster. Is hij werkelijk van de ene op de andere dag zo diepgelovig geworden, of is het slechts een wijze om stoom af te blazen als tiener tegen zijn opvoeders? Naar Venya's motieven voor het opzoeken van het christendom blijft het gissen. Dat het hem menens is, wordt echter hoe langer hoe meer duidelijk. Populariteit bij het andere geslacht ligt binnen handbereik, maar slaat hij af. Daarentegen concentreert hij zich op het streven zijn voornaamste tegenstander, Elena, het zwijgen op te leggen, waarbij hij moord niet uitsluit. Dit is niet langer een methode van een dwarse puber om aandacht te krijgen, maar een verwerpelijke tactiek van een onwrikbare extremist om andersdenkenden uit de weg te ruimen. Hoe Venya zo wanstaltig fanatisch kon uitgroeien in zo'n korte tijd blijft een frustrerend raadsel in The Student.
Uiteraard is zijn hoofdpersoon voor Serebrennikov slechts een metafoor voor de huidige situatie in Rusland, waarin de macht van de orthodoxe minderheid groeit ten koste van de vrijheid van het individu. Venya is niet bedoeld als serieus uitgediept personage, maar als een satirische verschijning. Dat is jammer, want Svortsovs overtuigende spel is een genuanceerder uitgewerkt personage waardig. De charismatische prediker in de eerste helft van de film ontpopt zich slechts tot een bijzonder onsympathieke moordzuchtige fanaat. Die bovendien ook nog bijgestaan wordt door een overbodige volgeling, een verschoppeling in zijn klas die zegt zijn Woord te volgen, maar voorspelbaar slechts uit is op een homoseksuele relatie. Het reduceert Venya uiteindelijk tot een typetje in een toch al erg theatrale film, die de verontrustende dagelijkse werkelijkheid in Rusland wat al te opzichtig parodieert.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten